Spisy powszechne są badaniami pełnymi – obejmują całą populację ludności. Oznacza to, że dane uzyskiwane w wyniku spisu powszechnego pochodzą od wszystkich obywateli. Co istotne, w przypadku wielu cech demograficzno-społecznych, jak np. wyznanie, narodowość czy stopień niepełnosprawności, spisy powszechne są dla państwa jedynym źródłem danych.

Spis ludności i mieszkań jest badaniem obowiązkowym, realizowanym co 10 lat w oparciu o przepisy ustawy,
a także zgodnie z zaleceniami i standardami organizacji międzynarodowych. Jest to jednocześnie największe przedsięwzięcie statystyczne podejmowane nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie.

Uzyskane podczas spisu powszechnego dane umożliwią analizę i ocenę zróżnicowania przemian demograficznych i społecznych w kraju w dowolnych przekrojach terytorialnych.

Spisem objęte są:
• osoby fizyczne stale zamieszkałe i czasowo przebywające w mieszkaniach, budynkach i innych zamieszkanych pomieszczeniach niebędących mieszkaniami, osoby fizyczne niemające miejsca zamieszkania,
• mieszkania, budynki, obiekty zbiorowego zakwaterowania oraz zamieszkane pomieszczenia niebędące mieszkaniami.

Metody zbierania danych
Po raz pierwszy w historii polskiej statystyki publicznej samospis internetowy w ramach NSP będzie obowiązkowy. W przypadku jeżeli (np. ze względu na zaawansowany wiek, stan zdrowia czy niepełnosprawność) realizacja samospisu będzie niemożliwa, badanie przeprowadzą rachmistrze – bezpośrednio bądź telefonicznie.

Metoda obowiązkowa:
• samospis internetowy – przeprowadzany za pośrednictwem interaktywnej aplikacji dostępnej
od 1 kwietnia na stronie internetowej spis.gov.pl. W ramach tej metody Respondenci na własnych komputerach lub urządzeniach mobilnych, uzupełnią wymagane dane. Respondent może także skorzystać ze specjalnie przygotowanego stanowiska do samospisu w każdym urzędzie gminy, bądź z możliwości „Spisu na żądanie” przeprowadzanego przez infolinię spisową (22 279 99 99) w kanale „Spisz się przez telefon”.

Metody uzupełniające:
• wywiad telefoniczny – przeprowadzany od 16 kwietnia wspierany programem komputerowym,
• wywiad bezpośredni – przeprowadzany od 16 kwietnia przez rachmistrza spisowego i rejestrowany na elektronicznym urządzeniu przenośnym.

Zakres zbieranych danych:
• charakterystyka demograficzna osób,
• aktywność ekonomiczna osób,
• poziom wykształcenia,
• niepełnosprawność,
• migracje wewnętrzne i zagraniczne,
• charakterystyka etniczno-kulturowa,
• stan i charakterystyka zasobów mieszkaniowych (mieszkania i budynki).Szczegółowy zakres informacji zbieranych w NSP 2021 dostępny jest w załączniku nr 1 do ustawy z dnia 9 sierpnia 2019 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2021 r. (Dz.U. poz. 1775 z późn. zm.).

Udział w spisie jest obowiązkowy, a kto wbrew obowiązkowi odmawia wykonania obowiązku statystycznego albo udzielenia informacji w spisie powszechnym, podlega grzywnie (Art. 57 Ustawy o statystyce publicznej).

Wszystkie dane osobowe przetwarzane w ramach prac spisowych są poufne i podlegają szczególnej ochronie, na zasadach określonych w ustawie o statystyce publicznej oraz w ustawie o ochronie danych osobowych. Dane osobowe od momentu ich zebrania stają się danymi statystycznymi i objęte są tajemnicą statystyczną, a osoby wykonujące prace spisowe są zobowiązane do jej przestrzegania. Przed przystąpieniem do pracy rachmistrzowie są pouczani o istocie tajemnicy statystycznej i sankcjach za jej niedotrzymanie. Dane pozyskane podczas spisów mogą być wykorzystywane wyłącznie do opracowań, zestawień i analiz statystycznych oraz do aktualizacji operatów do badań statystycznych prowadzonych przez służby statystyki publicznej.

Weryfikacja tożsamości rachmistrza spisowego.
Rachmistrz spisowy, przy wykonywaniu czynności w ramach bezpośredniego wywiadu posługiwać się będzie umieszczonym na widocznym miejscu identyfikatorem, zawierającym m.in.: imię i nazwisko oraz zdjęcie rachmistrza spisowego oraz numer identyfikatora. Jego tożsamość można będzie zweryfikować przez kontakt telefoniczny z infolinią spisową GUS: 22 279 99 99, a także w aplikacji „Sprawdź rachmistrza” na stronie spis.gov.pl oraz stronie internetowej urzędu statystycznego.